Z DNIEM 21.10.2024 r. ZOSTAŁA PODPISANA PRZEZ PREZYDENTA USTAWA O DOCHODACH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Z dniem 21.10.2024 r. została podpisana przez Prezydenta ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Ma ona na celu unowocześnienie i usprawnienie finansowania samorządów. Nowe przepisy opierają się na zwiększeniu stabilności dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego poprzez udział w podatkach PIT i CIT, a także wprowadzeniu bardziej przejrzystych mechanizmów podziału środków, co wpłynie na lepsze planowanie i realizację zadań publicznych przez samorządy.

Jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają za świadczenie większości podstawowych usług publicznych, takich jak edukacja, opieka społeczna czy gospodarka komunalna, dlatego stabilność ich finansów jest kluczowa dla efektywnej realizacji tych zadań. Dotychczas obowiązująca ustawa z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego funkcjonowała ponad 20 lat i w tym czasie otoczenie społeczno-gospodarcze, a także ramy prawne uległy znacznym zmianom. System finansowania jednostek samorządu terytorialnego nie nadążał za tymi zmianami, co podkreślały nie tylko samorządy, ale także środowiska naukowe. O konieczności reformy świadczyły również wnioski Najwyższej Izby Kontroli, która w swoich raportach wskazywała na potrzebę stabilizacji finansowania zadań publicznych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Głównym celem wprowadzonych zmian jest wzmocnienie finansów jednostek samorządu terytorialnego poprzez zwiększenie ich dochodów własnych oraz wprowadzenie stabilności w finansowaniu. Nowy system zakłada, że dochody podatkowe będą głównym źródłem dochodów jednostek samorządu terytorialnego, natomiast subwencje z budżetu państwa będą miały charakter uzupełniający. Oparcie finansowania jednostek samorządu terytorialnego na dochodach wynikających z lokalnych podatków PIT oraz CIT ma na celu uniezależnienie ich finansów od wahań i zmian w systemie podatkowym. Dzięki temu samorządy nie będą musiały obawiać się wpływu zmian podatkowych, takich jak wprowadzenie ulg, zwolnień czy podwyższania kwoty wolnej od podatku.

Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych ustawą jest nowe podejście do naliczania dochodów jednostek samorządu terytorialnego z tytułu udziału w podatkach dochodowych. W przeciwieństwie do dotychczasowego systemu, w którym dochody samorządów były liczone na podstawie podatku należnego, nowy system zakłada naliczanie dochodów jako procent od faktycznych dochodów podatników zamieszkałych lub prowadzących działalność na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego. Dzięki temu samorządy będą mogły czerpać większe korzyści z rozwoju gospodarczego na swoim terenie, gdyż ich dochody będą rosły proporcjonalnie do wzrostu dochodów mieszkańców i przedsiębiorstw. Nowa ustawa wprowadza także pojęcie „potrzeb finansowych jednostki samorządu terytorialnego”, które będą elementem kalkulacyjnym do ustalenia subwencji ogólnej z budżetu państwa. Zgodnie z nowymi przepisami, potrzeby finansowe jednostki samorządu terytorialnego to suma potrzeb:

1. wyrównawczych;

2. oświatowych;

3. rozwojowych;

4. ekologicznych;

5. uzupełniających.

Uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb wydatkowych jednostek samorządu terytorialnego ma na celu bardziej sprawiedliwy podział środków, który będzie odzwierciedlał rzeczywiste wydatki samorządów związane z realizacją ich zadań.

Jednym z kluczowych elementów nowej ustawy jest zmiana mechanizmu korekty zamożności jednostek samorządu terytorialnego, który w obecnym systemie był realizowany poprzez tzw. „janosikowe”. W nowym systemie przewidziano ograniczenie przepływów środków między jednostkami samorządu terytorialnego, a budżetem państwa. Najbogatsze samorządy, zamiast dokonywać wpłat do budżetu państwa, będą miały obniżane kwoty dochodów z PIT oraz CIT. Mechanizm ten ma na celu zmniejszenie obciążeń finansowych jednostek samorządu terytorialnego, przy jednoczesnym zapewnieniu bardziej sprawiedliwego podziału środków. Co więcej, subwencje ogólne mają pełnić rolę uzupełniającą, a nie podstawową, co pozwoli jednostkom samorządu terytorialnego na większą niezależność finansową.